Fibromiyalji (FM); yaygın kronik ağrı ve yorgunluk, eklem sertliği, uyku bozuklukları, depresyon, anksiyete, gastrointestinal ve bilişsel bozukluklar gibi çeşitli somatik ve psikolojik belirtilerle karşımıza çıkan çok faktörlü bir sendromdur.

Günümüzde fibromiyaljinin en uygun şekilde yönetilebilmesi, hastalığın zamanında tanılanmasını ve ağrı, fonksiyon ile psikososyal durumun kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesini gerektirir. Etkili bir tedavi yöntemi bulunmamakla birlikte, uzmanlar ilk basamakta ilaç dışı terapileri önermekte; ilaç tedavisini ise yalnızca bu yaklaşımların yetersiz kaldığı durumlarda tercih etmektedir. İlaç dışı tedavi seçenekleri arasında beslenme, son yıllarda giderek artan bir ilgiyle ele alınmaktadır. Özellikle kadın fibromiyalji hastalarında diyet alışkanlıkları, hastalığın klinik seyrini önemli ölçüde etkileyebilmektedir.

Çeşitli çalışmalar, fibromiyalji hastalarına yönelik uygun beslenme danışmanlığının fayda sağladığını ortaya koymaktadır. Antioksidan açısından zengin diyetlerin uygulanmasının ardından fibromiyalji semptomlarında klinik düzeyde iyileşmeler bildirilmiştir. Bu beslenme yaklaşımı, umut vadeden bir tedavi seçeneği olarak değerlendirilmektedir.

Fibromiyalji, Metabolizma ve Kas Ağrısı

FM, genellikle uyku, ruh hali ve bilişsel bozukluklarla birlikte görülen, kalıcı ve yaygın kas-iskelet sistemi ağrısıyla karakterizedir. FM ile ilişkili yaygın kas-iskelet sistemi ağrısının başlıca tetikleyici nedenleri arasında obezite ve karbonhidrat açısından zengin diyetler yer alır. Obezite ve fazla kilo, FM hastalarında yaygın olarak görülen ve hastalığa eşlik eden durumlardır. Artan vücut kitle indeksinin FM semptomlarının şiddetiyle ilişkili olduğu da düşünülmektedir.

Fibromiyalji ile ilişkili kas-iskelet ağrısının oluşumunda, bağışıklık sistemi (alerjik mekanizmalar dahil) ve metabolik faktörler birlikte rol oynamaktadır. Fibromiyalji hastalarında ise genellikle bozulmuş bir metabolik durum gözlenmektedir. Temel besin bileşenlerinin eksikliği FM ile ilişkili kas ağrısını tetikleyebilir veya şiddetlendirebilir.

Fibromiyalji ve Beslenme Müdahaleleri

Fibromiyalji, depresyon ve bipolar spektrum bozukluğu gibi ruhsal hastalıklarla da ilişkili olabilir; bu tür davranışsal bozukluklar ise genellikle işlevsiz beslenme alışkanlıklarıyla bağlantılıdır. Örneğin, düşük FODMAP diyeti, fibromiyalji ile sıkça birlikte görülen irritabl bağırsak sendromu (IBS) semptomlarını azaltabilir. Çölyak hastalığı veya gluten duyarlılığı olan fibromiyalji hastalarında glutensiz diyet etkili olabilmektedir. Fakat glutene duyarlılığı olmayan bireylerde etkisi sınırlı olabilir.

Probiyotikler

Artan kanıtlar, fibromiyalji (FM) hastalarında mikrobiyota dengesinin bozulmuş olabileceğini ve farklı bakteri türlerinin hastalıkla ilişkili semptomlarla bağlantılı olduğunu göstermektedir. Bu bulgular, probiyotiklerin FM tedavisinde faydalı olabileceği hipotezini gündeme getirmektedir.

Vitaminler

Bazı fibromiyalji hastalarında, özellikle B12 vitamini gibi B vitaminleri eksiklikleri görülebilir. FM hastalarına yapılan B12/folik asit takviyelerinin olumlu etkileri gözlemlenmiştir. Ayrıca, bu grupta düşük D vitamini düzeylerine bağlı problemler de yaşanabilmektedir. D vitamini eksikliği, magnezyum emilimini olumsuz etkileyebilir. Bunun yanı sıra, D vitamini eksikliği bulunan bireylerde kaslarda enerji seviyelerinde düşüş gözlemlenmiş ve bu durum, FM hastalarındaki gibi kısa süreli ağrılara yol açmıştır. Bir başka çalışmada ise D vitamini eksikliğinin, FM’de depresyon ve anksiyete ile ilişkili olduğu belirtilmiştir. C ve E vitaminleri gibi antioksidan vitaminler fibromiyaljinin tipik semptomlarının kontrol altına alınmasına fayda sağlayabilir ve kas fonksiyonlarını korumada etkilidirler. Fibromiyalji ile ilişkili vitamin eksiklikleri arasında folik asit ve ferritin düzeylerinin düşüklüğü yer almakta olup, bu durum kas ağrılarına neden olabilmektedir.

Magnezyum

Yapılan çalışmalar, magnezyum (Mg) düzeylerinin kas ağrıları, bacaklarda güçsüzlük ve benzeri semptomların oluşumunda kritik bir rol oynadığını ve yeterli Mg alımının koruyucu etki sağlayabileceğini göstermektedir. Uyku eksikliği, büyüme hormonu (GH) salınımını azaltarak Mg eksikliğine yol açabilir. Ayrıca magnezyum, karbonhidrat metabolizmasını etkileyerek insülin direncine ve tip 2 diyabet gelişimine sebep olabilir. Magnezyumun genel sağlık üzerindeki önemli etkileri göz önünde bulundurulduğunda, bireylere uygun takviye önerilerinin mutlaka doktor ve diyetisyen rehberliğinde yapılması gerekmektedir.

Kreatin

Kreatin, insan vücudunda doğal olarak bulunan ve özellikle kaslarda enerji üretiminde görev alan bir bileşiktir. Kırmızı et ve balık gibi hayvansal kaynaklı besinlerde bulunur. Yapılan çalışmalarda kreatin takviyesinin fibromiyaljiye bağlı kas-iskelet ağrısını azaltmada etkili olabileceğini gösterilmiştir.

Fibromiyalji hastalarında takviye kullanımına ilişkin kararlar, mutlaka bir uzmanın değerlendirmesi doğrultusunda verilmelidir.

Sonuç olarak,

Fibromiyalji tedavisinde beslenmenin rolü giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Nedeni tam olarak bilinmeyen ve etkili tıbbi tedavisi bulunmayan romatizmal bir hastalık olan fibromiyaljide, hastaların yaşam kalitesini artırmak amacıyla beslenme stratejilerinin uygulanması dikkat çekici hale gelmiştir. Fibromiyaljinin yönetimi, bireyselleştirilmiş ve multidisipliner bir yaklaşım gerektirmektedir. Vitamin ve mineral eksiklikleri, yanlış beslenme pratikleri ve çevresel stres gibi faktörlerin fibromiyalji semptomlarını etkileyebileceği bilinmektedir. Bu doğrultuda; mineral ve vitamin takviyeleri, antioksidan açısından zengin diyet modelleri ile sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılmasının fibromiyalji tedavisinde fayda sağlayabileceği yönündeki görüş birliği artmaktadır.

Referanslar

A.S. Kaleth, J.E. Slaven, D.C. Ang, Obesity moderates the effects of motivational interviewing treatment outcomes in fibromyalgia, Clin. J. Pain. 34 (1) (2018) 76–81.

A. Alciati, F. Atzeni, M. Grassi, D. Caldirola, P. Sarzi-Puttini, J. Angst, G. Perna, Features of mood associated with high body weight in females with fibromyalgia, Compr. Psychiatry 80 (2018) 57–64.

B. Regland, S. Forsmark, L. Halaouate, M. Matousek, B. Peilot, O. Zachrisson, C.G. Gottfries, Response to vitamin B12 and folic acid in myalgic encephalomyelitis and fibromyalgia, PloS One 10 (4) (2015) e0124648.

J.F. Carvalho, D.N.F. Silva, Serum levels of vitamin B12 (cobalamin) in fibromyalgia, Rheumatol. Int. 5 (36) (2016) 741–742.Pagliai, G., Giangrandi, I., Dinu, M., Sofi, F., & Colombini, B. (2020). Nutritional interventions in the management of fibromyalgia syndrome. Nutrients, 12(9), 2525.

Derleme: Feyza Komşuoğlu